Đã
có thâm niên gần 40 năm tìm
hiểu, giữ gìn và truyền dạy những nét văn hóa đặc sắc của dân tộc Dao, ông Tẩn
Vần Siệu, sinh năm 1962 ở thôn Tả Chải, xã Tả Phìn, huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai được
Chủ tịch nước ký quyết định phong tặng
danh hiệu vinh dự Nhà nước “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực “tiếng nói, chữ
viết, tri thức dân gian”.
Sinh
ra trong một gia đình có truyền thống về dạy và học chữ Nôm Dao, ngay từ nhỏ ông
miệt mài theo cha học chữ, học đạo làm người. Đến năm 17 tuổi, ông đã thấm nhuần tư tưởng đạo đức, giáo lý, tinh
thông các sách và thuộc lòng các bài cúng, bài hát dân ca. Trong cuộc sống
thường nhật, ông được chứng kiến toàn bộ các phong tục tập quán liên quan đến
chu kỳ vòng đời người như cưới xin, sinh đẻ, … và các tri thức dân gian trong
lao động sản xuất, đều được ông tìm hiểu cặn kẽ từ người cha, và các cụ ông am
hiểu văn hóa truyền thống dân tộc trong vùng.
Cuộc
sống càng hiện đại thì phong tục tập quán đặc sắc ngày càng thay đổi và có dấu
hiệu thất truyền. Không cam lòng nhìn những giá trị văn hóa dân tộc bị mai một,
ông đã khôi phục mở lớp truyền dạy chữ Nôm Dao cho con cháu. Ông rất tâm huyết công
việc Bảo tồn tiếng nói, chữ viết cổ, phong tục tập quán của người Dao và nhận
thấy rõ tầm quan trọng của việc gìn giữ chữ viết cổ nên từ năm 2003 đến 2016, ông
đã mở lớp truyền dạy chữ Nôm Dao và bài cúng cho học trò có độ tuổi từ 6- 35
tuổi, lớp học được mở tại gia đình ông. Tính đến nay, ông đã truyền dạy được 482
học trò, các học trò theo ông học chữ nay cũng đã trở thành thầy dạy chữ Nôm
Dao, thầy cúng.
Tâm
huyết cả đời ông mong muốn thế hệ con cháu luôn giữ gìn được truyền thống văn
hóa của cha ông. Vì vậy, ông truyền dạy chữ cho học trò với tinh thần giúp đỡ tự
nguyện, không tính công, không lấy tiền công. Năm nào cũng vậy từ ngày mồng 1
tết cho đến hết ngày rằm tháng giêng, học trò đến nhà ông ăn ở cùng gia đình thầy
để học chữ. Thầy giảng dạy bắt đầu từ bài giáo lý, đạo đức lối sống. Ông dạy học
trò theo sách giáo trình, các sách có nội dung từ đơn giản đến phức tạp, các
sách giảng dạy gồm: Thiên hẻ léng kinh; San quang páo, Pó lý, Sủ sồng…và các
sách cúng như: Sài dung sâu, Í chía sâu, sách hát Páo dung... Để đọc thông,
viết thạo các học trò phải theo học 3 năm liên tục. Trong năm đầu và năm thứ
hai ông chỉ dạy chữ và cách đọc thuộc lòng. Đến năm thứ 3, các trò được học các
bài cúng, bài hát dân tộc và cách thức tổ chức các nghi lễ dân tộc như lễ cấp
sắc, lễ cúng ngày tết, ngày rằm...Học trò đến nhà ông xin học không chỉ có ở
trong xã mà còn có ở các xã, huyện Văn Bàn, Bát Xát tìm đến đăng ký theo học. Ông
sử dụng các phương pháp trực quan, phương pháp giảng giải và phương pháp đàm
thoại…., để giảng cho học trò dễ hiểu, dễ học.
Ông
Tẩn Vần Siệu là người có nhiều kinh nghiệm trong việc giữ gìn vốn văn hóa
truyền thống dân tộc nên ông được bà con nhân dân trong và ngoài xã yên mến,
kính trọng. Thông qua nhiều kênh thông tin, nhiều tổ chức và các đoàn nghiên
cứu trong và ngoài nước biết và tìm đến xin gặp ông để được nghiên cứu, sưu tầm
văn hóa dân tộc Dao. Năm 2009, Kênh truyền hình TV5- Cộng hòa Pháp đã quay phim
lớp học và phát trên kênh Dicovery. Năm 2012,
Đài truyền hình Kỹ thuật số VTC đã quay phim về lớp học chữ Nôm Dao phát
trên kênh của Đài truyền hình Kỹ thuật số. Ngoài ra, các
đài truyền thanh, truyền hình địa phương đã xuống quay phim và đưa tin về lớp
học của ông.
Không
chỉ đam mê dạy học, ông còn là người tích cực tuyên truyền cho các con cháu
trong làng giữ gìn giá trị văn hóa dân tộc, đồng thời ông còn là cộng tác viên đắc
lực của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai và là thành viên của Trung
tâm Phát triển Bền vững Miền núi Bảo tồn Bản sắc (từ năm 2011- đến nay tháng
9/2014). Gần đây nhất, vào hồi tháng 6 đến tháng 8 năm 2016, ông sang dạy chữ
Nôm Dao cho thanh thiếu niên dân tộc Dao tại tỉnh Thái Nguyên. Đồng thời ông
còn tham gia biên dịch 85 trang giáo trình dùng để giảng dạy cho thanh thiếu
niên người Dao.
Trong
quá trình Sở Văn hóa TT&DL xây dựng hồ sơ Lễ Pút Tồng, Nghi lễ cấp sắc, Lễ
cúng rừng, Chữ Nôm của người Dao đệ trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công
nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia, ông là người có công đóng góp
không nhỏ để phục dựng và cung cấp thông tin xây dựng hồ sơ.
Với
những thành tích trong công tác và trong việc bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa
các dân tộc Lào Cai, năm 2015 ông Tẩn
Vần Siệu vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú. Cả
đời cống hiến cho sự nghiệp văn hóa và bảo tồn phát huy bản sắc văn hóa dân tộc,
ông Siệu tâm sự: Bản thân tôi vinh dự và
hạnh phúc lắm, bởi đây không chỉ là vinh dự cho bản thân mà còn là niềm tự hào
của cả dân tộc, gia đình. Tôi sẽ cố gắng nhiều hơn nữa để có thật nhiều học trò
tiếp nối cha ông giữ gìn truyền thống, bản sắc dân tộc góp phần vào việc bảo
tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam./.
Nguyễn Ngọc Thanh